فشار (2)
از زلف لیلی حلقه ای در گردن مجنون کنید
.
4 - فشار روانی
کلمه ی فشار روانی از کلمه ی Stress در فیزیک گرفته شده است.
درست است که فلزات مقاومی همچون آهن و فولاد و چدن هم در برابر بیشترین فشارها ممکن است نتوانند از خود سرسختی نشان دهند و تحت تأثیر قرار بگیرند اما انسان ها برخلاف فلزات می توانند فکر و استدلال کنند.
حتا اگر فرض کنیم انسان ها شبیه اشیاء ، مثلا شبیه فلزات هستند و در برابر نیروهای متوسط بیرونی مقاومت دارند ؛ وقتی نیروها خیلی زیاد می شوند ، انعطاف پذیری و برگشت پذیری شان را به حالت اول از دست می دهند.
با این حال به این دلیل که انسان ها در موقعیت هزاران وضعیت اجتماعی و محیطی متفاوت قرار می گیرند ، تعریف فشار روانی در روان شناسی از تعریف فشار در فیزیک خیلی سخت تر است. بنابر این ، فشار روانی در روان شناسی ، پاسخ مشخص به عوامل فشارآور و شرایط و وقایع تهدیدکننده ای ست که توان کنار آمدن انسان را محدود می کنند.
برای آن که درک درستی از فشار روانی پیدا کنیم باید منشا آن را بررسی کنیم. منشا فشار روانی می تواند عوامل شخصیتی ، عوامل محیطی و عوامل اجتماعی فرهنگی باشد که در اینجا ما به قسم سوم آن یعنی عوامل اجتماعی فرهنگی در جامعه ی خود می پردازیم.
.
متأسفانه در جامعه ی ما سال هاست در هر قشر و صنف و گروه ، شیوه ای برای اعمال فشار روانی اتخاذ شده است که اگر فرد یا افرادِ تحت فشار ، فاقد شخصیت قوی و جهانبینی استوار و مقومی باشند بسیار ضربه پذیر و آسیب پذیر خواهند بود. جالب اینجاست که تمام این اقشار و اصناف و گروهای اجتماعی فرهنگی همه شیوه ای واحد و یک شکل برای مرعوب و مغلوب ساختن افراد و حریفان یا رقبای خود بکار می برند. اینکه این شیوه اولین بار توسط چه کسانی باب شد و رواج یافت مهم نیست. مهم این است که اصلا چرا این شیوه شکل گرفت و چرا هنوز ادامه دارد ؟
شیوه ی مورد بحث _که بهتر است بجای کلمه ی شیوه ، کلمه ی شگرد و ترفند را بکار ببریم_ شگرد تخلیه ی تدریجیِ روانی و فکری ست.
هدف از اتخاذ چنین شگردی از سوی عاملین ، رسیدن به دو مقصود است.
الف ـ با تخلیه ی روانی و فکری ، فرد کاملا مانند موم در دستان آنها قرار می گیرد تا به هر شکل مثبت و منفی ای که مد نظرشان است به او فرم دهند. همانند مهره ای که در دستان یک شطرنج باز ، کاملن تسلیم است.
ب ـ با تخلیه ی روانی و فکری ، فردِ تحت فشار به هیچ وجه نمی تواند در برابر ضربه های بعدی که به او وارد می شود واکنش نشان دهد. ضربه های مهلکی مثل تخریب شخصیت و هتک حرمت و آبروی او جهت خارج ساختن او از صحنه های اجتماعی فرهنگی. و بعبارتی دیگر جهت حذف کلی او.
.
متأسفانه و صد افسوس که این شگرد در بین قشر روحانی ، مذهبی و عرفانی ما نیز وجود داشته و دارد. حتما دیده اید یا شنیده اید که بعضی روحانیون برای تخلیه ی روانی و فکری فرد یا افرادی که تمایل به گرایشات مذهبی نشان می دهند ، مثال از وفاداری سگ اصحاب کهف می زنند و معتقدند که با "بازآزمون" های هزاران باره ی صددرجه بدتر از مثالِ ذکر شده می توانند فرد را به مرحله ای برسانند که اگر نالایق باشد برای همیشه دُم خود را روی کولش بگذارد و برود و پشت سرش را هم نگاه نکند و یا اینکه آنچنان جذب و ذوب در گروه و دارودسته ی ایشان (که معمولن وابستگی شدیدی به جناح های خاص دارند) می شود که اگر با شدیدترین ضربه ها نیز بر پیشانی او با پتک بنوازی ، به مقابله با ایشان برنخواهد خاست و کاملا مطیع و مرید آنها خواهد بود.
.
درویشی را به یاد دارم که پیر و فرزانه ی جمعخانه ی دراویش بود. هر گاه فرد تازه واردی برای پیوستن به آنها و گذراندن مراحل درویشی به نزد او شرفیاب می شد اولین سوالی که "آن به اصطلاح پیر و فرزانه" از وی می پرسید این بود :
ـ : می خواهی درویش شوی ؟
ـ : بله ، می خواهم درویش شوم...
ـ : تو گاومیش هم نمی شوی. می خواهی درویش شوی !!!!
.
... ادامه دارد ...
.
.
الا ای پیر فرزانه ! مکن منعم ز میخانه که من در تَرک پیمانه ، دلی پیمان شکن دارم
.
.
آنچه گفتی و نگفتی اگر از دیده رَود
به خدا بی تو حباب است مسلمانی ما
باز گو معجزه ای یا سخنی زنده شویم
تا که پرواز کند شهپر انسانی ما
تو که می دانی و می دانی و می دانی باز
ز سفر می رسد آن یوسف کنعانی ما
شهر رنگین شده از نم نم باران و دعا
می رسد نوبت گلزار و زر افشانی ما
غزل از شوق « وصالت » به تو زانو زد و گفت
به کجا می نگرد مصرع پایانی ما !؟